Flemen bij paarden

Je hebt het vast weleens zelf gezien: een paard die opeens zijn hoofd heft en zijn bovenlip optil. Deze handeling heet flemen. Maar wat is nou precies de reden dat paarden flemen? Daar kom je in dit artikel achter!

Wat is de oorzaak van flemen?

De oorzaak waarom een paard gaat flemen is vanwege dat het paard op die manier beter kan ruiken. Dus op het moment dat een paard een bepaald geurtje ruikt zal hij dit beter kunnen waarnemen en interpreteren als hij fleemt.

De functie van flemen

De functie van het gedrag is dat het paard beter kan ruiken. Door zijn bovenlip op te krullen kan het geurtje naar het orgaan van Jacobsen. Dit is een klein orgaan onderin de neusholte waarmee het paard geurtjes kan analyseren.

Normaal gesproken komt de ingeademde lucht niet langs dit orgaan, maar als een paard iets bijzonders ruikt dan fleemt hij om het speciale geurtje wat beter te bestuderen. Een paard kan dus door te flemen een geurtje ook misschien wel herkennen, terwijl hij dat door te ruiken in eerste instantie niet kon. Hij gebruikt de organen dan om erachter te komen wat die geur dan precies is.

Naast flemen om de geur beter te kunnen ruiken, kunnen paarden ook flemen als ze bijvoorbeeld pijn hebben. Zo is het gebleken dat paarden met koliek soms ook flemen.

Wat kunnen paarden met geuren?

Elk geurtje dat het paard opvangt, kan hem iets vertellen. Urine, mest en zweet bijvoorbeeld zijn middelen die een paard in het wild kan gebruiken om de kudde terug te vinden. Paarden die in een stal meestal staan kunnen ruiken dat ze in de buurt zijn van hun vertrouwde stal.

Niet alleen kunnen paarden hun eigen stal ruiken, ze kunnen ook jou herkennen via de geur. Als je geen parfum draagt kunnen ze je het best herkennen.

De geur van de urine van een merrie kan een hengst vertellen of ze hengstig is. Dit komt vanwege er op dat moment veel oestrogeen, oftewel hormonen, in de urine zit wat hengsten opwinden. Dat is meteen ook de reden dat men hengsten heel makkelijk op een fantoom (neppaard) kan laten dekken. Zolang het fantoom maar naar oestrogeen ruikt.

Ook de geur van de mest geeft heel wat signalen door. Hengsten die op een plaats komen waar een andere hengst heeft gemest zullen proberen hun geur te laten domineren en ook mesten op deze plaats. In het wild is diegene die het laatst heeft gemest de dominantste. De geur van zijn mest is als een soort waarschuwing: dit is mijn terrein en je krijgt met mij te maken als je het er niet mee eens bent.

Hoe is het gedrag ontstaan?

Als veulen kan een paard al flemen, zo nemen ze veel onbekende geurtjes op. Bij het ouder worden zal het paard dus flemen om in het wild de kudde terug te kunnen vinden of om te vertellen of een merrie hengstig is. Maar ook om een territorium af te zetten als hengst zijnde.

Flemen wordt dus veroorzaakt door het orgaan van Jacobson, ook wel VNO (vomeronasale kanaal/het tweede reukorgaan) genoemd. Zonder VNO zou een paard dus ook niet de behoefte hebben om te flemen.

De hersenen zijn ontstaan uit een aan één kant gesloten buis, die in de loop van de evolutie uitstulpingen heeft gekregen. De olfactorische bulbi (onderdelen van de hersenen) zijn aan het uiteinde van deze buis ontstaan. Dit proces heeft lang geleden in de evolutionaire geschiedenis plaatsgevonden en de nieuwste delen van de grote hersenen zijn als het ware over deze buis heen gegroeid.

De bulbus olfactorius behoort zodoende evolutionair gezien tot de oudere delen van de hersenen en zijn verantwoordelijk voor de verwerking van geuren. Het olfactorisch systeem is niet alleen een oud systeem, het reukzintuig wordt tevens al vroeg in de embryonale ontwikkeling aangelegd. De andere zintuiglijke systemen worden pas later tijdens de ontwikkeling aangelegd.

Doordat het reukorgaan veel connecties heeft met evolutionair oude gebieden die niet direct bij de taalsystemen betrokken zijn, zijn geuren vaak moeilijk in taal uit te drukken. Dit is op het paard niet van toepassing, maar zegt wel iets over het historische belang van de reukzin.

De lange axonen van de vomeronasale receptorcellen eindigen in de bulbus olfactorius accessorius. Via de bulbus olfactorius accessorius projecteren de receptorcellen vervolgens naar de amygdala en het voorste gedeelte van de hypothalamus.

Paard leren flemen op commando

Naast dat paarden flemen om geuren beter te kunnen herkennen, kan je ze het ook aanleren als kunstje. Het is een redelijk gemakkelijke oefening om je paard te leren waarbij het lijkt alsof het paard lacht.

Je begint om een voorwerp, brokjes of een paardensnoepje bij zijn neus te houden. Als je paard niet reageert op het object kan je ook proberen om hem op de neus te kriebelen.

Als je paard zijn bovenlip optilt en zijn tanden laat zien verbind je er een commando aan, bijvoorbeeld ‘fleem’. Herhaal dit en oefen het totdat het paard het doorheeft.